Nghề dệt thổ cẩm của người Thái (Sơn La)

Cơm lam, rượu cần, múa xoè… là những đặc sản nổi tiếng mà bạn sẽ có dịp thưởng thức vào những dịp lên thăm Sơn La. Nhưng có một đặc sản khác của vùng đất này mà du khách không thể không nhắc tới là thổ cẩm - món quà kỷ niệm quý giá, mang đậm nét đẹp của vùng sơn cước.

  Sơn La nổi tiếng với những cô gái Thái xinh đẹp, múa xoè hay. Hơn thế nữa, họ còn rất khéo tay trong việc dệt thổ cẩm. Đến nơi nào của Sơn La, bạn sẽ rất dễ dàng tìm thấy một chiếc khung cửi dệt thổ cẩm. Các cô gái Thái trước khi về nhà chồng phải biết dệt thổ cẩm và thêu thùa. Bằng chứng là để chuẩn bị làm dâu, họ phải tự tay làm tặng bố mẹ chồng một bộ chăn đệm, một chiếc khăn Piêu tặng mẹ chồng. Điều này đã chứng tỏ người Thái xem thổ cẩm là một phần rất quan trọng trong đời sống vật chất và tinh thần của mình.
Đến bản Thèn Luông, Yên Châu, Sơn La, khi vào thăm một gia đình người Thái, bạn sẽ chiêm ngưỡng những chồng chăn đệm bằng thổ cẩm sặc sỡ. Đó là kết quả, công sức lao động bao tháng ngày của các bà, các chị người Thái trong bản. Người Thái bản Thèn Luông rất tự hào vì những mảnh thổ cẩm của mình. Cầm trên tay tấm thổ cẩm, bạn có thể cảm nhận được màu xanh của cây cối, màu vàng, trắng, hồng, đỏ của hoa rừng, màu vàng rực rỡ của ánh nắng mặt trời... Những đường nét, hoa văn trên mảnh thổ cẩm đã thể hiện được cả vẻ đẹp trong tâm hồn của người phụ nữ Thái.

Dù hằng ngày có vất vả với công việc trên nương rẫy, ruộng vườn nhưng hễ có thời gian rảnh rỗi là họ dành cho thổ cẩm. Mỗi đường thêu trên mảnh vải thấm đượm cả tình yêu lao động, quê hương, đất nước của họ. Đó còn là đức tính cần cù, hay lam, hay làm và khéo léo của người Thái. Vì thổ cẩm được dệt hoàn toàn bằng tay nên độ chặt, lỏng, mềm cứng của sản phẩm đều thể theo ý muốn của người làm ra nó. Họ có thể dệt nên những miếng thổ cẩm để trang trí cho từng loại sản phẩm mà mình cần.
Tính cách và tuổi tác được thể hiện rất rõ trên những sản phẩm thổ cẩm của người Thái. Với những cô gái Thái đang yêu thì không thể giấu nổi tình cảm của mình bằng những gam màu sáng chủ đạo. Còn những người phụ nữ lớn tuổi thì thiên về những gam màu trầm, về những đường nét rắn rỏi và đậm vẻ suy tư.

Nghề dệt thổ cẩm của người Thái ở Sơn La đã có từ rất lâu đời. Trước đây, khi kinh tế chưa phát triển, sản phẩm thổ cẩm được làm ra chủ yếu để phục vụ nhu cầu trong gia đình, làm của hồi môn khi con gái về nhà chồng và một phần để trao đổi theo phương thức vật đổi vật, phụ thêm cho kinh tế gia đình. Ngày nay, thổ cẩm đã có mặt trên thị trường, thậm chí còn được người tiêu dùng ở các thành phố lớn yêu thích. Nhưng không phải lúc nào người thành phố cũng có thể mua được thổ cẩm của những người dân tộc, đặc biệt là của người Thái vì nhiều sản phẩm thổ cẩm đang bán ở các thành phố được dệt bằng các thiết bị công nghiệp nên chất lượng kém, chỉ dùng một hai lần đã có hiện tượng xô vải, bạc màu… Trong khi đó, thổ cẩm của người Thái dùng đến lúc sờn đường thêu và hỏng vải nhưng các đường nét hoa văn vẫn còn rất rõ. Thổ cẩm của người Thái và nhiều dân tộc khác dù chất lượng khá tốt nhưng lại không đủ sức cạnh tranh trên thị trường vì hầu hết các sản phẩm cẩm đều được dệt thủ công. Khung dệt thổ cẩm lại quá thô sơ, chủ yếu được các bà, các chị tạo nên từ những thanh tre, ống nứa. Chính vì thế, sản phẩm tạo ra không được nhiều, phần lớn chỉ là mặt chăn, mặt gối, riềm chăn đệm, ri đô, khăn Piêu…

Thổ cẩm của người Thái Sơn La với những hoạ tiết hoa văn phong phú, nhã nhặn đã chiếm được cảm tình của nhiều khách hàng trong nước và quốc tế. Nhưng hiện nay, Sơn la chưa có được những làng chuyên dệt thổ cẩm. Do sản xuất còn manh mún, tự phát nên nhiều sản phẩm tạo ra không phù hợp với thị hiếu của khách hàng. Hội Khoa học kinh tế tỉnh Sơn La đã cùng với các bản làng có nghề dệt thổ cẩm tìm ra hướng đi mới cho ngành sản xuất này. Trước hết là việc đầu tư có hiệu quả vào trang thiết bị sản xuất, thay đổi mẫu mã sản phẩm trên cơ sở những mô - típ truyền thống, kết hợp với những nét hiện đại, tạo cơ hội để các gia đình có nghề truyền thống được tham hội chợ để nghiên cứu, tìm hiểu nhu cầu thị trường, thị hiếu tiêu dùng để cho ra đời những sản phẩm thích hợp.

Giữ được nghề dệt thổ cẩm là giữ được những nét văn hoá cổ truyền của người Thái. Nếu biết kết hợp giữa tính dân tộc và tính hiện đại thì nghề dệt thổ cẩm ở Sơn La sẽ tạo được những mặt hàng kinh tế cao, có giá trị trên thị trường. Người Thái Sơn La tự hào vì có sản phẩm thổ cẩm. Qua bao đời nay đã chứng tỏ một điều thổ cẩm là thứ không thể thiếu trong đời sống vật chất và tinh thần của người Thái. Nó là biểu tượng của văn hóa Thái.