Xẩm Việt Nam - Nghệ Nhân Hà Thị Cầu

Nghệ nhân Hà Thị Cầu (tên thật là Hà Thị Năm) sinh năm Mậu Thìn 1928 tại huyện Ý Yên, tỉnh Nam Định (tuổi mẹ đẻ năm nay 85 nhưng tuổi trong giấy tờ thì đã ngoài 90) trong một gia đình 3 đời hát xẩm. Cha mất sớm, bà cùng mẹ về sinh sống tại thôn Quảng Phúc, xã Yên Phong, huyện Yên Mô, Ninh Bình....

Lên 8 tuổi, bà đã bê chiếc thau đồng theo bố mẹ lê la khắp các chợ quê để hành nghề hát xẩm kiếm sống. Sống tại Yên Mô (Ninh Bình), hai mẹ con bà nương nhờ học hát tại nhà ông trùm xẩm Chánh Trương Mậu khi đó hiện là trưởng 6 gánh hát ở Ninh Bình.
Sau đó bà trở thành vợ của ông trùm xẩm Chánh Trương Mậu. Năm đó, ông Mậu 49 tuổi, từng chung sống với 17 người đàn bà, trong đó có 8 bà chính thức. Khi bà gần 40 tuổi, ông Mậu qua đời, để lại cho bà 7 người con, 4 người lần lượt bị mất vì bệnh đậu mùa.
Trong sự nghiệp gắn bó với xẩm, bà Cầu đã nhận được bằng khen năm 1998 của Đài Tiếng nói Việt Nam và giải đặc biệt "Nghệ nhân hát chèo tỉnh Ninh Bình" trong Liên hoan trích đoạn tuồng chèo hay toàn quốc.
Bà Cầu được tặng danh hiệu Nghệ nhân dân gian và NSƯT. Năm 2008, nghệ nhân Hà Thị Cầu đã nhận được giải thưởng Đào Tấn, giải thưởng cho những đóng góp trong việc gìn giữ vốn quý nghệ thuật dân tộc.... Vào hồi 12g30 trưa ngày 3-3-2013, nghệ nhân Hà Thị Cầu đã trút hơi thở cuối cùng trong căn nhà nhỏ của cụ tại Yên Mô, Ninh Bình, hưởng thọ 86 tuổi.
Bà Hà Thị Cầu được coi là báu vật sống cuối cùng của nghệ thuật hát xẩm Việt Nam. Cuộc đời bà đã gắn bó với nghệ thuật hát xẩm từ nhỏ và rong ruổi từ Bắc chí Nam để kiếm sống thực sự bằng những bài hát xẩm.
Bà Hà Thị Cầu không biết chữ, nhưng bà là người thông minh và rất giỏi làm thơ và sáng tác các bài hát xẩm, hầu hết các bài hát xẩm do bà biểu diễn đều do bà tự đặt lời và truyền dạy cho con cháu.
Cuộc đời của bà Cầu nghèo khổ, đến lúc chết cuộc sống của bà cũng vẫn cơ cực như thế. Gia đình bà là hộ nghèo nhất ở xã Yên Phong, huyện Yên Mô, Ninh Bình.